Kultura višeznačnosti

Piše: Rusmir Šadić

Među sve većim brojem izvanrednih studija koje se posljednjih decenija pojavljuju na zapadnim jezicima, a bave se različitim tematizacijama islama, posebnu pažnju privlači knjiga Thomasa Bauera A Culture of ambiguity: alternative history of islam, koja je izvorno napisana na njemačkom jeziku, da bi svoju englesku varijantu dobila tokom ove godine u izdanju Columbia University Pressa.

Riječ je o sadržaju koji fenomen kulture višeznačnosti vidi kao jednu od temeljnih karakteristika predmodernog islama, odnosno muslimanskog društva koje je u svojoj kulturi življenja i mišljenja, njegovalo različite pristupe razumijevanju, čitanju i interpretaciji teksta.

To se primarno odnosilo na Tekst Kur’ana ali i na druge sadržaje kojima se bavio muslimanski misleći genij. Napuštanje takve paradigme, mišljenja prema Thomasu Baueru, dogodio se onog trenutka kada se muslimanska tradicija susrela sa Zapadom i zapadnom modernošću, koja je u svojoj kartezijanskoj varijanti insistirala na izvjesnosti/sigurnosti odnosno univoknom karakteru.

S druge strane, Thomas Bauer smatra kako je kultura višeznačnosti svjedočila otvorenost predmodernog muslimanskog društva i afirmaciju tolerancije kao koncepta življenja. Mišljenje i stav drugog bili su ne samo mogući i dozvoljeni, nego primarna oznaka novog duha života koji je neprestano ukazivao na mngostrukost znakova transcendentne Zbilje i njenih mogućih čitanja.

Pluralitet interpretacija svetog Teksta, ali i raznolikost religijskih iskustava, odgovor su zašto u predmodernom islamu, ne susrećemo (institucionalna) pogubljenja heretika, kao što je to bio slučaj na tadašnjem Zapadu i mnogim dijelovima današnjeg Istoka, koji zahtijevaju suspenziju svih interpretacija i istina u ime jedne, institucionalne istine.

Nadalje, višestukost mogućih odnošenja, iskustava i razumijevanja Teksta/Zbilje iščezava u trenutku unutarnjeg povezivanja koncepta znanja s principom moći, odnosno u trenutku kada interpretacija poprima ideološki karakter i počinje služiti određenim centrima iste moći.

Takav fenomen izvrsno prepoznaje i prof. dr. Timothy Winter (Abdulhakim Murad) u svojoj knjizi Travelling Home gdje kaže da se “kultura višeznačnosti ukida u korist modela ideološke vjerske ili sekularne države koja priznaje strogo homogenizirane svete narative koji se smatraju povoljnima za opstanak režima.”

Pitanje na kraju: kako se dogodio tako snažan pomak ka teološkoj “misli” koja u svojim brojnim aktuelnim modalitetima nudi jednu rigidnu i nerijetko vrlo konzervativnu interpretaciju, s neodvojivim zahtjevom za neopozivim važenjem uz negaciju svakog drugog mogućeg razumijevanja/tumačenja? I drugo, kako se tako njegovana sloboda mišljenja i tumačenja preobrazila u sveprisutnu neslobodu govora i kraj neovisnog učenjačkog pristupa, o čemu svjedoče brojna iskustva, ali i institucionalni uplivi značajnog broja muslimanskih država u proces tumačenja vjere i donošenja pravnih mišljenja?

Tekst odražava stavove autora, a ne nužno i stavove Islamske zajednice u BiH - Media centra d.o.o