Njemačke presude: zaboravljeni stubovi pravde za Bosnu i Hercegovinu

Piše: Hikmet Karčić

Kada se u Bosni i Hercegovini govori o sudskim presudama za ratne zločine i genocid, gotovo uvijek se spominju Haške presude. Međutim, izvan pažnje javnosti ostaje jedan važan pravni trag – presude njemačkih sudova za zločine počinjene nad Bošnjacima. One predstavljaju temeljne, a nepravedno zapostavljene dokaze međunarodne pravde.

Riječ je o predmetima protiv Novislava Đajića, Maksima Sokolovića, Nikole Jorgića i Đurađa Kušljića – slučajevima koji su pokazali da se istina o zločinima u Bosni i Hercegovini ne može ograničiti na Haški tribunal. Njemački sudovi su kroz ove procese dokazali da se zločini nad Bošnjacima mogu prepoznati, kvalifikovati i sankcionisati i unutar nacionalnih pravosudnih sistema Evrope.

Njemačka je među prvim državama koja je primijenila princip univerzalne jurisdikcije, prema kojem se za najteže međunarodne zločine može suditi bez obzira na mjesto počinjenja. Zahvaljujući tom principu, pred njemačkim sudovima su se našli pojedinci koji su nakon rata pobjegli u Njemačku, vjerujući da će ih novi život zaštititi od odgovornosti. Ipak, istina ih je sustigla.

Novislav Đajić, pripadnik Vojske Republike Srpske iz Foče, bio je prvi optuženi pred njemačkim sudom zbog zločina počinjenih u Bosni i Hercegovini. Iako nije osuđen za genocid, sud u Minhenu je u obrazloženju presude jasno naveo da su u Foči počinjena djela s elementima genocida – izjava koja je tada odjeknula Evropom.

Presuda protiv Nikole Jorgića, pripadnika Vojske Republike Srpske iz Doboja, bila je historijska. Godine 1998. Viši pokrajinski sud u Düsseldorfu osudio ga je na doživotni zatvor zbog genocida nad bošnjačkim civilima. To je bila prva presuda za genocid izrečena u Evropi nakon Nirnberga. Evropski sud za ljudska prava kasnije je potvrdio presudu, ocijenivši da je njemački sud ispravno tumačio pojam genocida u skladu s međunarodnim pravom. Time je genocid nad Bošnjacima, i pravno i simbolički, potvrđen u srcu Evrope.

Đurađ Kušljić, bivši čuvar logora u Kotor-Varoši, osuđen je zbog ratnih zločina i zločina protiv čovječnosti nad bošnjačkim civilima. Njegova presuda potvrdila je obrazac organizovanog progona i mučenja, jasno prepoznat kao dio šire politike Vojske Republike Srpske. Maksim Sokolović, koji je također bio dio sistema te vojske, osuđen je zbog pomaganja u počinjenju zločina protiv civilnog stanovništva. Time je potvrđen princip da saučesništvo ne oslobađa moralne i pravne odgovornosti.

Ove presude nisu samo fusnota u historiji ratne pravde. One su dokaz da je međunarodna zajednica, makar kroz nacionalne pravosudne institucije, prepoznala i imenovala zločine nad Bošnjacima onakvima kakvi su bili – genocidni, sistematski i planski. Njihov značaj danas je ogroman jer nude dokumentovane činjenice, jasne kvalifikacije i pravni kontinuitet koji se suprotstavlja pokušajima negiranja i revizionizma.

Nažalost, ovi slučajevi u Bosni i Hercegovini ostaju gotovo nepoznati. Nisu dio školskih programa, rijetko su predmet naučnih istraživanja, a još rjeđe javnih rasprava. Zaborav ih polako prekriva, iako predstavljaju jedan od najčvršćih temelja istine o genocidu nad Bošnjacima.

Vrijeme je da se te presude ponovo otkriju i stave u fokus. One nisu samo historijski dokumenti nego i moralni podsjetnici da je pravda moguća i izvan velikih međunarodnih institucija. U vremenu kada se istina potiskuje, njihovo ponovno čitanje postaje čin otpora i sjećanja.

Jedan od dokaza da interes za ovakva istraživanja i dalje postoji jeste nedavno objavljena knjiga dr. Almira Grabovice "Tragovi genocida: Grapska 1992–1995", koja svjedoči o važnosti naučnih i dokumentarnih pristupa u obnovi sjećanja i istine. Ta knjiga, kao i njemačke presude, podsjeća nas da istina možda može biti potisnuta – ali nikada izbrisana.

 (Preporod.info)