Apsurdi rasizma

Piše: Fikret Karčić

Dvije američke profesorice - Alison Frank Johnson sa Harvarda i Emily Greble sa Vanderbilt University - objavile su 21. juna ove godine na portalu Publicseminar.org tekst pod naslovom "Soccer and the Enduring Nonsense of Race" (Fudbal i trajni besmisao rase). Tekst daje antropološku analizu incidenta koji je izazvao austrijski fudbaler srpskog porijekla Marko Arnautović na utakmici između Austrije i Sjeverne Makedonije odigranoj 13. juna na Evropskom kupu. Oni koji su analizirali videosnimak incidenta navode da je Arnautović verbalno uvrijedio majku makedonskog igrača Ezgjana Alioskog, i pri tome upotrijebio uvredljivi naziv za Albance na srpskom jeziku.

Sjeverna Makedonija je zatražila od UEFA da izrekne najstrožije sankcije Arnautoviću zbog vrijeđanja ljudskog dostojanstva pojedinca ili grupe, što bi značilo zabranu igranja deset utakmica, ali je UEFA izrekla samo mjeru suspenzije za jednu utakmicu zbog opšteg djela “uvrede”.

Spomenute dvije američke profesorice - jedna stručnjakinja za njemački jezik i književnost a druga za Balkan i posebno Bosnu i Hercegovinu - ukazale su na ironiju ovog incidenta. Austrijski fudbaler srpskog porijekla preziva se Arnautović, što je izvedeno iz riječi "Arnaut", uvrijedio je makedonskog igrača koristeći derogatorni naziv za Albance. Da li mu je iko ikada objasnio šta znači njegovo prezime te da je riječ "Arnaut" turski etnonim za Albance u cjelini ili da označava Albance koji su služili u osmanskoj vojsci?

Autorice kažu da to prezime odražava kompleksne slojeve balkanske historije, regiona u kome se političke granice konstantno pomjeraju posljednja dva vijeka te da pojedinci koji tu žive imaju višestruke, hibridne identitete. Profesorice Johnson i Greble nastavljaju da je ovaj incident pokazao vjekovima staru laž koja stoji iza ideje da ontološka kategorija rase ima ikakvu stvarnu osnovu u porijeklu.

Za čitaoce u Americi, ovaj slučaj je interesantan jer pokazuje da na Balkanu rasizam nije vezan za boju kože nego za vjersko-etničku pripadnost. Ovdje se prisjećamo bugarske autorice Marije Todorove koja je 1997. godine objavila knjigu Imagining the Balkans (Imaginarni Balkan) u kojoj je analizirala balkanske identitete. Pokazala je da je balkanizam, gledanje s visine na ljude s Balkana, podvrsta orijentalizma koga je Edward Said izložio razornoj kritici. Unutar tog kompleksa postoji fenomen interiorizacije negativnog gledanja na Balkan i Balkance, tako da i brojni ljudi s Balkana dijele negativni odnos prema samima sebi.

Naprimjer, kada neko kod nas govori o nekom negativnom ponašanju i to završi riječima: "Tako je to kod nas na Balkanu". Kao da je Balkan region izvan civilizacije, uljudnosti i logike. U istu kategoriju spada i izreka o "gašenju svjetla u balkanskoj krčmi".

Marija Todorova je pokazala da je negativni odnos prema Balkanu bio posljedica, između ostalog, i vjekovnog pripadanja ovog regiona muslimanskom Istoku. To nekadašnje pripadanje Balkana Istoku objašnjava negativan odnos prema Balkanu kod ljudi izvan ovog regiona. Međutim, balkanizam kod samih ljudi s Balkana treba tražiti u neznanju, vjerskoj isključivosti, etnonacionalnoj mitologiji i lažnim predstavama o superiornosti pojedinih vjersko-etničkih grupa.

Zato su moguće situacije da se za pripadnike pojedinih nacionalno-etničkih grupa koriste uvredljivi nazivi, da se samo pripadanje nekoj takvoj grupi smatra znakom inferiornosti te da se izriču uvrede koje znače i vrijeđanje samog sebe. Ono što posebno zabrinjava jeste preživljavanje stereotipa s Balkana o Balkancima i među drugom generacijom koja je rođena i odrasla u nekoj zemlji Evropske Unije, kao što je to bio slučaj s Markom Arnautovićem, koji posjeduje državljanstvo i Austrije i Srbije.

To može biti upozorenje za sve one koje smatraju da će ulaskom u Evropsku Uniju biti riješeni svi nesporazumi na Balkanu. Moguće je da se, kao što je ovaj slučaj pokazao, i bez formalnog ulaska u Evropsku Uniju, samo putem ličnih veza i brakova, u Evropu unesu i neki stari balkanizmi. Cinik bi rekao da bi na taj način balkanizmi dali doprinos žilavom preživljavanju evropskog orijentalizma.

(IIN Preporod)