Imigracija i integracija

Muslimani su trenutno najveća vjerska manjina u Zapadnoj Evropi. Prisustvo islama u Evropi je direktna posljedica postojanja puteva imigracija u Evropu iz bivših kolonija u Aziji, Africi i Karibima, koji su otvoreni u ranim 1960-im. Nakon službenog okončanja radničke imigracije 1974. godine, integracija imigranata je postala nezamjenjiva i postaknuta velikim brojem politika o ujedinjenju porodica koje su doprinijele zamjetnom povećanju veličine porodica unutar Evrope. U ovakvom kontekstu, izražavanje pripadnosti islamu postaje glavni faktog u karakterizaciji stanovništva. Prisutnost i vidljivost islama u zemljama Zapadne Evrope koje su uslijedile nakon gore spomenutih dešavanja podstakle su mnoga pitanja, sumnje ili čak nasilje prema muslimanskim zajednicima u Evropi.

Socio-ekonomska marginalizacija

 Kombinacija različitih faktora čini stanje islama u Evrope posebnim slučajem. Evropski muslimani su većinom imigranti, imaju uglavnom različite etnicitete i kulture, društveno i ekonomski su marginalizirani, integrišu se u nacije koje su kulturološki i politički znatno drugačije, njihova integracija dešava se pod međunarodnim ograničenjima kao što su npr. rat protiv terora.

Prema najtačnijim procjenama, muslimani trenutno sačinjavaju oko 5 % od ukupno 425 miliona stanovnika Evropske unije. U Francuskoj ima oko 4.5 miliona muslimana, u Njemačkoj ih je 3 miliona, u Velikoj Britaniji oko 1,6 miliona te više od pola miliona u Italiji i Holandiji. U manjim državama kao što su Austrija, Švedska i Belgija muslimani ne ima manje od pola miliona muslimana, ali oni ipak predstavljaju značajne manjine. Oko jedne polovine evropskih muslimana su rošeni izvan Evrope. U prosjeku, muslimanski su mlađi i imaju više djece od autohtonog evropskog stanovništva (Savage, 2004).

Etničko porijeklo

U Francusku i Veliku Britaniju muslimani su počeli stizati sredinom 20-og stoljeća, uglavnom iz bivđih kolonija. Ovo je dovelo do predominacije muslimana iz Sjeverne Afrike u Francuskoj i muslimana iz Južne Azije u Velikoj Britaniji. U Nemačkoj, muslimanska zajednica počela se stvarati oko grupe gostujućih radnika tokom postratnog ekonomskom uspona. Ovi su radnici uglavnom dolazili iz Turske. U Holandiji, imigracija gostujućih radnika dovela je do stvaranja zajednica muslimana predominantno marokanskog i turskog porijekla.

Broj muslimana porijeklom iz ovih i drugih zemalja koji žive u Evropskoj uniji se postepeno povećavao usljed valova imigracije tokom posljednjih 20 godina. Iako su imigranti dolazili iz cijelog svijeta, uglavnom su težili da naseljavaju zemlje u kojima su već živjeli muslimani iz njihovih rodnih zemalja.  

Većima muslimana koji žive u Evropi doćli su iz tri svjetske regije. Najveća etnička grupa su Arapi (45 %). Slijede ih Turci, a zatim muslimani iz južne Azije. Iako u svakoj zemlji postoji znatan broj turaka, većina ih živi u Njemačkoj. S druge strane, većina muslimana porijeklom iz Južne Azije žive u Velikoj Britaniji (Cesari 2004). Većina evropskih država zatvorila je svoje granice za radničku imigraciju tokom 1970-tih. Međutim, politike davanja azila i ujedinjenja porodica nastavile su da dozvoljavaju imigraciju velikog broja muslimana (Savage 2004).

Muslimani su u velikom broju ušli u Evropu kao izbjeglice, bježeći od nasilja u njihovim zemljama. Muslimani iz Bosne i Kosova koji su pobjegli od rata nakon raspada Jugoslavije nastanili suse širom Evrope. Samo u Njemačku došlo ih je preko 300.000. Nasilje u Somaliji natjeralo je mnoge muslimane da emigriraju u Evropu.

Skup ''opasnih veza''

Društveno-ekonomska situacija evropskih muslimana je veoma teška. Stopa nezaposlenosti muslimana imigranata je, u pravilu, viša u odnosu na nacionalni prosjek. U Holandiji, na primjer, 31% Marokanaca i 24% Turaka trenutno je nezaposleno. Podaci instituta L'Institut National d'Etudes Demographiques (INED) pokazali su da je 1995. godine, sa istim stepenom obrazovanja, nezaposlenost bila dva puta veća kod muslimanskih imigranata nego kod imigrantima koji su nemuslimani.

Situacija sa jednim dijelom britanskog muslimanskog stanovništva je posebno kritična. ljudi porijeklom iz Bngladeša i Pakistana imaju stopu nezaposlenosti koji je tri puta veći od stope nezaposlenosti na držvanom nivou. U ovih gradskih getoa, gotovo polovica ljudi i žena porijeklom iz Bangladeša su nezaposleni. Ovo se prenosi i generaciju koja je rođena i obrazovana u Velikoj Britaniji.

U 1991. godini, stopa nezaposlenosti mladih ljudi pakistanskog porijekla između 16 i 24 godina starosti bila je gotovo 36%, dok je stopa nezaposlenosti bjelaca bila manja od 15%. Ovaj nepovoljan položaj nije samo ograničen na poslove koji zahtijevaju minimalne kvalifikacije, nego se tiče i poslova koji zahtjevaju visok stupanj obrazovanja, kao što je medicina ili obrazovanje.

Ova društveno-ekonomska marginalizacija je u mnogim slučajevima popraćena stambenom segregacijom. Podaci sa britanskog popisa pokazuju da pakistanski imigranti uglavnom žive u najtrošnijim stambenim objektima i najnezdravijim uslovima za život. Disparitet u etničkim koncentracijama po stambenom području ili po stambenoj jedinici također je vidljiv i u getoima siromašnih gradskih predgrađa u Njemačoj i Francuskoj.

Povlačenje iz društva

Ova situacija društvenog potiskivanja ima značajne posljedice za islam u Evropi. Političko iskušenje je povezati islam sa siromaštvom i slagati se stavovima (čak i prešutno) da je islam uzrok siromaštva. Kod muslimana postoji apologetska tendencija da se islam koristi kao odbrana ili reakcija. Etnicitet, religija i siromaštvo postaju mežusobno povezani. U tom slučaju, etnicitet postaje jedna vrsta zamke, koja može dovesti do pobuna ili stanja socijalnih nemira, kao što se to desilo u Francuskoj tokom pobuna u zimu 2005. godine. Slično, tim istraživača, stručnjaka za istraživanja povezanosti u zajednici, koji je osnovao britanski Ured za stambena pitanja, organizovao je istragu u gradovima Oldham, Burnley, Southall, Birmigham i Leichester, u kojima su se u ljeto 2001. godine desile pobune. Rezultati objavljeni 11. decembra 2001. godine su veoma uznemirujući.

 Navedeni rezultati pokazuju da su se cijele grupe povukle iz društva i da osjećaju ogromnu frustraciju zato što su suočeni sa siromaštvom i nepostojanjem jednakih mogućnosti za sve. ''Ti si jedina osoba bijele kože koju sam danas sreo'', rekla mi je jedna osoba pakistanskog porijekla u Bradfordu prilikom mog intervjua sa njom. Ovaj izvještaj opisuje Englesku kao zemlju u kojoj postoji segregacija na osnovu vjere i boje kože, bilo u domenu stanovanja, zaposlenja, obrazovanja ili društvenih usluga. Situacije u Britaniji i Francuskoj neodoljivo podsjećaju na situaciju sa američkim muslimanima afro-američkog porijekla. U svokom navedenom slučaju, pripadnost islamu može podstaći separatizam.

Korelacija između društvenih problema i islama se navodi kao razlog oživljavanja ekstremno desničarskih političkih pokreta, ne samo u Francuskoj nego i u Belgiji, Austriji i Holandiji. Ustvari, veze koje se povlače između islama i siromaštva služe za opravdavanje hipoteze o nekompatibilnosti kultura i opasnosti koju donosi ukorjenjivanje islama na Zapadu.

Jedna od posljedica napada 11. septembra 2001. godine je stalno ukazivanje na mrlju zbog veze koja navodno postoji između islama, siromaštva i terorizma. Napadi na Madrid u martu 2004. godine i na London u julu 2005. godine pojačali su ovu korelaciju. Rezultat svega toga bili su još strožije imigracijske i sigurnosne politike. Još uvijek je rano da se procijene posljedice ovih strožijih zakona i njihov utjecaj na religiozno ponašanja muslimana u Evropi. Međutim, veoma je vjerovatno da će posljkedice biti povećanje upotrebe islama u svrhe odbrane od gore navedenih mjera i reakcije na njih.

Etnička raznolikost evropskih muslimana se često (i s pravom) naglašava. Međutim, važno je da se u obzir uzme raznolikost nacionalnih konteksta: status religije u različitim društvima, načini sticanja nacionalnosti, prisustvo multikulturalizma ili njegovo nepostojanje, kao i specifične karakteristike svake evropske države koje imaju direktan utjecaj na dinamiku formiranja muslimanskih manjina i stvaranja identiteta. Ako se muslimani ne ponašaju na određeni način, ne trebamo tražiti objašnjenja u islamskoj tradiciji , nego u šitavom spektru mogućnosti koje stvaraju politički i kulturni konteksti svakog pojedinog društva.

Najdominatniji argument koji se navodi prilikom objašnjavanja poteškoća u integraciji muslimana je jednostavno inkompatibilnost islama sa principima sekularizma. Sekularizacija znači da se politička moće definiše po svom neutralnom odnosu prema vjerskim institucijama. Veoma je važno napomenuti da se ovaj princip neutralnosti, osim u Francuskoj, ne poistovjećuje sa odvojenočću. Ustvari, on se realizira unutar različitih institucionalnih struktura, od državne religije do stroge odvojenosti. Širom Evrope, dolazak islama ponovo jr otvorio slučaj koji se prije toga smatrao zatvorenim: slučaj odnosa između crkve i države. Analize specifičnih primjere, međutim, bacajuviše svejtla na specifični politički i kulturni karakter svake evropske države nego na olahko pojednostavljenu ''prirodu'' islama.

Sekularni profil specifičan za Evropu može biti podijeljen na tri modela: kooperacija između države i crkve, postojanje državne religije i odvojenost države i religije. U svakom od ovih modela, debata se svodi na institucionaliziranje islama i potragu za vjerodostojnim predstavnicima muslimana (Cesari).

Islam i sekularna država

Institucionalni dogovori između islamskih organizacija i sekularnih država samo su jedan aspekt statusa religija unutar Evrope i SAD. Izvan razdvajanja političkih i vjerskih sfera i principa neutralnosti leži ideološki smisao toga što znači biti sekularan. On ima svoje korijene u filozofiji prosvjetiteljstva.

Zajednički imenilac zemalja Zapadne Evrope je tendencija shvatanja da je religiozno nelegitimno i nije mu mjesto u kontekstu unutargrađansihg društvenih odnosa. Ideja da religija ne može igrati važnu ulogu u stvaranju opće dobrobiti za države – karakteristika sekulariziranog uma – je, ustvari, podjednako raspoređena širom Evrope, uprkos razlikama u državnim ugovorima između države i organizirane religije. Kontroverza oko hidžaba i statua otpadnika u slučaju debate oko Selama Rushdija otkriva tenzije između islamskih zahtjeva i evropskog shvatanja sekularizma.

Propitivanje vrijednosti multikulturalizma

Poteškoće u integraciji muslimana u evropska društva navele su mnoge da propituju vrijednosti multikulturalizma. Kao što to nedavne ankete pokazuju, postoji znatan otpor javnosti multikulturalizmu i rastuća želja za kulturološkom homogenošću povezani sa strahom od islama i muslimana. Prema istraživanju Eurobarometar provedenom 2000. godine, 25% Belgijanaca pokazuje netolerantne stavove prema islamu i muslimanima, a na nivou Evrope ovakve stavove izražava oko 14% populacije (ECRI izvještaj za Belgiju, 2003)

U Njemačkij, istraživanje provedeno u decebmru 2003. godine pokazalo je da 65% stanovništva smatra da se islam ne može uklopiti u društva na Zapadu dok se većina protivi bilo kakvim imigracijama te bi se osjećali neugodno da žive u komšiluku sa muslimanima (Shmitt). Ova tenzija je posebno vidljiva kad je u pitanju povećanje broja Turaka u Njemačkoj koji smatraju da su predmet diskriminacije.

Studijsko istraživanje iz 2003. godine otkrilo je značajne anti-muslimanske stavove u Italiji. Oko 50% Italijana vjeruju da su muslimani fanatični fundamentalisti koji podržavaju terorizam, 56% ih smatra da muslimani posjeduju ''okrutne i barbarske zakone'', 47% na muslimane gleda kao na ''vjerske fundamentaliste i fanatike'' a 33% ih je uvjereno da su muslimani agresori (Palmieri-Billig).

Čak i u Skandinavskim zemljama i Velikoj Britaniji, koje već dugo imaju relativno pozitivne multikulturalne stavove, može se zamijetiti promjena. Holandija je vjerovatno zemlja koja se najviše promijenila. Porast anti-muslimanske politike u ovoj zemlji reflektira skepticizam kad je u pitanju mogućnost integracije muslimana u društvo i kritiku onoga što su nekada bili široko prihvaćeni ideali kulturološke raznolikosti. Parlamentarni izvještaj je utvrdio ''da je multietničko društvo bilo tužni neuspjeh, etnička geta i subkulture su razjedinile zemlju a rizik polarizacije može se prevazići samo ako bi muslimani uspjeli postati Holanđani'' (Fakete 20).

Moguće je će muslimani koji žive u Evropi usvojiti pojedine dijelove evropskog kulturološkog sistema, zadržavajući prigovor na određene vrijednosti, posebno kada su u pitanju odnosi među spolovima i seksualnost (Cesari 157). Ovaj otpor se smatra opasnošću za ideju kolektivne kulture. Zokom nekoliko zadnjih godina, mnoge zemlje, uključujući Njemačku, Francusku, Holandiju i Veliku Britaniju, donijele nove imigracijske zakone koji od imigranata zahtijevaju da uče o društvu i zemlji u koju imigriraju i da polože test jezičkih sposobnosti. U Austriji su ove politike udružene sa kaznama za neuspjeh, uključujući deportaciju, novčane kazne i smanjenja socijalne pomoći (International Helsinki Federation).

Literatura

1. Cesari, J. When Islam and Democracy Meet: Muslims in Europe and in the United States. New York: Palgrave Macmillan, 2004.
2. Cesari, J. and Sean Mcloughin, ed. European Muslims and the Secular State. Ashgate: 2005.
3. Dassetto, F., B. Maréchal and J. Nielsen, eds. Convergences musulmanes, aspects contemporains de la présence musulmane dans l'Europe élargie, Louvain La Neuve: Academia Bruylant, 2001.
4. "80% of German Turks Feel Discriminated Against." us, 27 Nov 2004.
5. Fekete, L. "Anti-Muslim Racism and the European Security State, Race and Class." Race and Class 46.1 (2004): 3-29.
6. Hundley, T. "Radical Imams Trouble Europe." Chicago Tribune 13 June 2004.
7. International Helsinki Federation.
8. Islam and Fundamental Rights in Europe. Report for the European Commission, DG Justice and Home Affairs, 2004.
9. Lewis, Bernard. Interview. "Europa Wird Am Ende Des Jahrhunderts Islamisch Sein." Die Welt 28 July 2004.
10. Palmieri-Billig, Lisa. "Survey Shows Xenophobia, Anti-Semitism Rising in Italy." Jerusalem Post 1 July 2003.
11. Postiglione, Gerard A. Ethnicity and American Social Theory. Lanham, New York, London: University Press of America, 1983.
12. Savage, T. M. Europe and Islam: Crescent Waxing, Cultures Clashing. Washington Quarterly 27 (2004): 25-50.
13. Schmitt, Khaled. "Islamophobia on Rise in Germany: Study."net 26 Dec 2003.
14. "Verdonk Zet Drie Imams Het Land Uit Van Onze Redactie Politiek." Nederlands Dagblad 23 Feb 2005.
15. Whitlock, C. "In Europe New Force for Recruiting Radicals: Ansar Al-Islam Emerges as Primary Extremist Group Funneling Fighters into Iraq." Washington Post 18 Feb 2005.

*Dr. Jocelyne Cesari je profesor političkih nauka, viši naučni saradnik u Nacionalnom centra za naučna istraživanja (CNRS) u Parizu i na univerzitetu Sorbona te gostujući profesor na univerzitetu Harvard.