Tri decenije Dejtona: Ko i dalje sanja ratne ciljeve?

Piše: Jasmin Medić

Tri decenije nakon potpisivanja Opšteg okvirnog sporazuma za mir u Bosni i Hercegovini, javni diskurs i dalje je obilježen intrigama o „zatvorenim sobama“i međusobnim odnosima aktera tokom novembarskih pregovora u Daytonu 1995. godine.

Javnost su decenijama privlačili narativni i „pikantni“detalji procesa: spekulacije da li je Slobodan Milošević uz čašu viskija „poklonio“Sarajevo i kakav je bio njegov odnos prema rukovodstvu bosanskih Srba; rasprave zbog čega je Harisu Silajdžiću bio važan koridor prema Ustikolini i da li je u tim danima bio u političkom raskoraku s Alijom Izetbegovićem; procjene strategije hrvatske delegacije najviše u pogledu opština u zapadnoj Bosni i zajedničke dileme oko statusa Brčkog u konačnom aranžmanu.

Iako ti elementi ne predstavljaju suštinu mirovnog sporazuma, oni su oblikovali javno razumijevanje jednog od najvažnijih političkih trenutaka savremene bosanskohercegovačke historije.

Ipak, iza svega stajale su bitne strateške pretpostavke. Svaka od delegacija morala je odstupiti od “maksimalističkih” ciljeva kako bi se uopšte otvorio prostor za pregovore.

Delegacija Srba odustala je od ideje o potpunom razbijanju Bosne i Hercegovine i njenom pripajanju tadašnjoj Saveznoj Republici Jugoslaviji ili nezavisnoj RS; delegacija Republike Bosne i Hercegovine i ranije je primorana da pristane na dvoentitetsko uređenje; hrvatska strana na odustajanje od etničke administrativne jedinice.

U političkim krugovima SRJ i RS dominiralo je uvjerenje da je Dejton samo privremeni okvir, odlaganje „konačne“podjele Bosne i Hercegovine do povoljnijeg međunarodnog konteksta.

S druge strane, dio političkog spektra Republike Bosne i Hercegovine smatrao je da će snažna institucionalna konsolidacija Federacije BiH, najviše na ekonomskoj osnovi, po analogiji s modelom njemačke reintegracije, stvoriti pritisak za povratak RS-a u jedinstven državni okvir.

Hrvatska delegacija, osnažena nestankom Republike Srpske Krajine, vjerovala je da će kantonalni sistem Federacije BiH - zbog unutrašnjih napetosti i pretpostavljene nefunkcionalnosti - dugoročno otvoriti put za reafirmaciju projekta Herceg-Bosne.

Sve tri strane, dakle, u sporazumu su vidjele više privremeni kompromis nego stabilnu osnovu za dugoročni politički razvoj.

Stabilizacija etničkih prostora i kontinuitet ciljeva

Trideset godina nakon potpisivanja sporazuma, Bosna i Hercegovina se de facto konsolidovala u tri etnički dominantna politička prostora: jedan je institucionalizirani okvir RS, dok su preostala dva u Federaciji - iako formalno nepostojeća kao posebne administrativne cjeline - jasno određena etničkim strukturama i obrascima političke moći.

Stranke sa sjedištem u RS-u u značajnoj su mjeri jedinstvene u retorici „povratka izvornom Dejtonu“. Vladajuće strukture artikulišu otvorene secesionističke i nacionalističke narative, dok opozicija, iako svjesna političke i geopolitičke neostvarivosti takvih ciljeva, taktizira unutar istog diskursa s umjerenijim nacionalizmom.

Ove pozicije hrane se činjenicom da Aneks VII (povratak izbjeglica i raseljenih osoba) nikada nije suštinski implementiran, pa gotovo sve odluke unutar RS-a donose isključivo izabrani predstavnici srpskog naroda. Time politički sistem nagrađuje izborni nacionalizam kao primarni mobilizacijski alat. U tom smislu, ratni ciljevi nisu nestali; samo su prilagođeni novim političkim okolnostima.

Hrvatski narodni sabor i stranke koje ga čine sve otvorenije zagovaraju revitalizaciju političkog koncepta Herceg-Bosne, te u segmentima podržavaju politike entitetskog vodstva u RS-u kada je riječ o slabljenju državnih nadležnosti. Istovremeno, „probosanske“stranke, suočene s nedostatkom strategije za jačanje državnosti na cjelokupnom teritoriju, sve se više orijentišu na kantonalni nivo u sredinama s bošnjačkom većinom, gdje ostvaruju najveći izborni rezultat.

Političke borbe u Federaciji sve se snažnije koncentrišu u Sarajevu, Zenici, Tuzli i Bihaću, što pokazuje da je lokalizacija političkog djelovanja postala zamjena za izostanak jasne državne vizije.

Stranke koje se predstavljaju kao građanske i multietničke, uprkos vrijednosnim konceptima koje afirmišu, nikada nisu uspjele ostvariti značajniji politički prodor u RS-u, niti u većinski hrvatskim sredinama Federacije.

Time su, i one, umnogome usmjerile svoju aktivnost na kantone s bošnjačkom većinom, čime se dodatno učvršćuje već postojeća segmentacija političkog prostora.

U konačnici, može se zaključiti da srpske i hrvatske nacionalističke političke opcije tokom postdejtonskog perioda u najmanjoj mjeri - ili gotovo nimalo - nisu odustale od svojih ratnih političkih ciljeva, već su ih adaptirale novim institucionalnim i geopolitičkim okolnostima.

(IIN Preporod)