Šta sve može značiti titula “hadži”?

Piše: Hamza Karčić

Titule su važne u društvima i za pojedince. Ukazuju na određeno dostignuće, mogu biti statusni simbol, izvor autoriteta ili poštovanja – a obično i sve ovo zajedno. Titule mogu biti formalne i neformalne. Jedna od takvih je i titula “hadži”.

Šta znači, podrazumijeva ili može značiti ova titula?

Prvo, to je neformalna titula kojom se oslovljava osoba koja je obavila petu islamsku dužnost. Za razliku od mnogih drugih stečenih titula u društvu, ova titula nije formalna. Stoga, ne postoji formalni dokument poput certifikata ili potvrde kao osnov ili dokaz za korištenje ove titule.

Ova asocijacija titule s izvršenom obavezom je najčešća. Ali, nije jedina. Postoji nekoliko dodatnih i/ili drugačijih značenje ove titule.

Drugo, to je titula ili izraz za imućniju osobu. Pjesma grupe Zabranjeno pušenje, snimljena 1987, primjer je kako je titula hadžije ušla u sekularnu pjesmu za vrijeme komunističke vlasti u Jugoslaviji. Tako se stihovi:

“Moj burazer živi

Od starog pravila

Il’ si bos il’ si hadžija” odnose na imućniju osobu ili osobu koja ima dovoljno finansijskih resursa ili određeni standard života.

Inače, spoj starosti, finansijskih resursa i titule hadžije u bosanskohercegovačkom kontekstu imao je i smisla i razloga. Da bi neko otišao na hadž, trebao je obezbijediti finansije, a da bi obezbijedio resurse, morao je dugo raditi, što je značilo da se hadž obavljao kasnije u životu. Odatle i percepija da su hadžije i stariji i finansijski bolje situirani. Što danas – ili u protekle dvije decenije – nije slučaj.

Iako zanimljiv kao izreka, ovaj stih ne znači da je u stvarnosti riječ o dvije međusobno isključive opcije: ili bos ili hadžija. Štaviše, više je međupovezanosti nego što se, vjerovatno, i misli. Čak i u bukvalnom smislu: da bi obavili obred i stekli titulu “hadži”, neminovno je dio vremena u Mekki biti bos. Ali, da bi došli u situaciju da možete biti bosi u Mekki, preduslov je da budete hadžija – u finansijskom smislu – da bi uopšte mogli krenuti na put. Stoga, biti i bos i hadžija u Mekki nije samo moguće već i sasvim prirodno.

Treće, to je titula kojom se može osloviti starija osoba i koja nije obavila hadž, u znak poštovanja i u nedostatku adekvatnije titule. U društvima u kojima nije društveno prihvatljivo osloviti stariju osobu samo s imenom, titula “hadži” može biti prikladna. To je slučaj i kod Bošnjaka.

Četvrto, to je titula kojom se mutemiri oslovljavaju tokom obavljanja umre. Ako mutemiri hoće da počaste druge mutemire hurmama, uspore hod u tavafu, stanu u pogrešan red, dođu na red da naruče hranu, a i dalje skrolaju na mobitelima ili su odlutali u mislima, traže taksi ili taksisti misle da traže taksi – u tim i mnogim drugim situacijama – i mutemiri se oslovljavaju s “hadži”.

Peto, to je česta titula na nišanima kod Bošnjaka. U ograničenom broju slova koja se mogu uklesati ispred imena na nišanu, budući merhumi ili njihovi nasljednici odluče se za tu titulu. Zanimljivo je da na nišanima ne pišu termini poput “abid”, “musalli” ili “saim/a” – ili varijacije o toj temi – i potom, ime, prezime, i datumi rođenja i preseljenja. Već stoji titula “hadži.” Drugim riječima, od različitih izvršenih obaveza tokom životnog vijeka, na nišanima se naglasi jedna specifična izvršena obaveza koja postane neformalna titula za života, ali i marker na nišanu poslije.

Šesto, titula “hadži” na Balkanu nije samo prisutna među muslimanima. Kod pravoslavnih kršćana na Balkanu, titula “hadži” označava nekoga koji je obavio hodočašće ili je neko od predaka u toj porodici obavio hodočašće u Jerusalemu. Tako su nastala prezimena Hadži Nikolić, Hadži Stević i sl.

Profesorica Valentina Izmirlieva napisala je zanimljiv članak o značaju titule “hadži” kod pravoslavaca na Balkanu. Članak je naslovljen “Christian Hajjis—the Other Orthodox Pilgrims to Jerusalem” i objavljen je u Slavic Review, Volume 73, Issue 2, Summer 2014, pp. 322 – 346.

Kao i u mnogim drugim slučajevima, kontekst je važan da bi se moglo razumijeti ili sagledati koje se titule i kada koriste u različitim društvima. I zašto se naglašavaju i ko ih i zbog čega koristi ili naglašava.

Zaključak za ovu kolumnu je da titule imaju određeno značenje i težinu za pojedince i u društvu. Isti termini ili titule mogu imati više značenja, više slojeva značenja ili čak različita značenja ovisno o kontekstu u kojem se koriste.