Od islamofobije do dehumanizacije

Analizirajući govore u Skupštini Republike Srpske u ratnom periodu može se zaključiti da su dva razloga za počinjeni genocid nad Bošnjacima: većinsko muslimansko stanovništvo u Bosni i Hercegovini i islamofobija, odnosno anti-muslimanska ideologija. U skupštini se mnogo razgovaralo o natalitetu muslimana. Radovan Karadžić u julu 1992. godine veoma jasno kaže: "Mi dobro znamo, gdje dođe fundamentalizam da se tu više živjeti ne može, nema tolerancije, oni se natalitetom učetvorostručuju, a mi Srbi nismo tome dorasli, ne da samo mi Srbi nismo tome dorasli, čak ni hrišćani u Libanu nisu dorasli tim orijentalnim mentalitetima koje daje islam. Prema tome, mi to ne možemo. Ni Srbi ni Hrvati zajedno natalitetom ne mogu da kontrolišu prodor islama u Evropu, jer za 5–6 godina bi u unitarnoj Bosni Muslimana bilo preko 51%.... “ Za to se vođstvo srpskog nacionalističkog pokreta opredijelilo ili za potpuno uništenje BiH ili za njenu teritorijalnu podjelu, kada je broj muslimana postao relevantan.

Put ka zločinu i torturi

Dehumanizacija označava odstranjivanje ljudske osobine određene skupine na osnovu njihove rasne, etničke, religijske ili druge osobine. Dehumanizacija nije isto kao ne voljeti nekoga. Dehumanizacija je mnogo opasnija. Kada se određena skupina dehumanizira, okolina postoje ravnodušna prema toj skupini i njenoj sudbini. Mnogo je primjera u historiji kako dehumanizacija dovodi do nečovječnog postupanja, torture, zločina, a u krajnoj liniji – i genocida. Robovi iz Afrike tokom 18. i 19. stoljeća posmatrani su kao bezrepi majmuni. Jevreji tokom pogroma i Holokausta prikazivani su kao miševi. Tokom genocida u Ruandi, Hutu su smatrali Tutsije žoharima. Bošnjaci su tokom genocida smatrani genetski pokvarenim i poturčenim materijalom koji treba da se “istrebi zbog izdaje svoje pradedovske vere”.

Podsjećanja radi, početkom 1993. godine, u Skupštini Republike Srpske raspravljalo se o muslimanima. Momčilo Krajišnik je vodio riječ: "Dobro, gospodo, da zaključimo. Skupština je zauzela stav da su Muslimani komunistička tvorevina i da predstavljaju vjersku skupinu turske orijentacije… Oni su nevjernici, narod koji nije narod, odnosno narod koji hoće da bude narod i nema nikakve argumente za naciju... Mi ne prihvatamo tu vještačku naciju. Smatramo da su muslimani sekta, grupacija ili skupina, turske orijentacije... Ko je za? Ima li neko protiv? Suzdržan? Gospodo, hvala vam, usvojili smo zaključke jednoglasno."

Danas smo svjedoci kako ekstremni desničari u Evropi koriste slične argumente naročito kada su imigranti u pitanju - da će u budućnosti islam postati dominantna religija u Evropi; da muslimani na pripadaju Zapadu već Istoku itd. Ono što je ključno za dehumanizaciju jeste da je ona vrlo usko povezana sa željom za dominacijom i kontrolom ciljane skupine. Drugim riječima, svako nečovječno postupanje i zločin ove vrste prvo prođe proces dehumanizacije. Istraživanje rađeno 2015. godine u Sjedinjenim Američkim Državama pokazalo je da su anketirani bili spremni dehumanizirati muslimane. Stepen dehumanizacije povećao se nakon bombaškog napada na Bostonskom maratonu. Popularnost Donalda Trumpa, porast desnice u Evropi i Brexit dokazi su da je netolerancija dostigla nove granice. Islamofobične izjave i postupanje navedenih, nažalost, imaju svoju publiku i svoje pristalice.

Prilikom analize trenutačne situacije muslimana u Evropi, treba imati na umu jednu historijsku činjenicu. Jevreji su prije Holokausta bili više i bolje integrisani u evropskom društvu u odnosu na muslimane u Evropi danas. Jevreji su tada slabo poznavali svoju historiju, jezik i kulturu. Bili su ugledni građani Njemačke, Francuske, Poljske….ali, ta činjenica nije ih poštedjela gasnih komora. S tim u vezi je veća bojazan za sudbinu muslimana u Evropi danas. Zato je potrebno aktivnije učešće u javnom životu s ciljem razbijanja predrasuda i sprječavanja islamofobije.

Dehumanizacija Bošnjaka

U kontekstu Bosne i Hercegovine, dehumanizacija Bošnjaka započela je 1991. godine nakon objave rezultata popisa. Povećani broj Muslimana iskorišten je u propagandne svrhe za planirano istrjebljenje. Dobro je poznata servirana teza o uspostavljanju tzv. “Islamske države” ili “džamahirije” u Bosni i Hercegovini, odnosno strah od dominacije muslimana. Radilo se o islamofobiji koju je rijetko ko primjećivao. Počinjeni genocid je dokaz da se takva retorika može uspješno prihvatiti i da joj se može vjerovati.

Nakon objavljivanja rezultata posljednjeg popisa, vidljiv je rast tenzija u našoj zemlji. Pojedina retorika nas podsjeća na retoriku nakon objavljivanja popisa 1991. godine. Jedan srpski političar koji se smatra socijalistom i protivnikom nacionalista protivio se nedavnom objavljivanju popisa iz 2013. godine. Objašnjenje mu je bilo: “Historijski je strah Srba da će Bošnjaka biti nadpolovična većina u BiH.” Drugim riječima, suživot i tolerancija je moguća sve dok Bošnjaci ne prijeđu nadpolovičnu većinu.

Tanka je linija između islamofobije i dehumanizacije, a još tanja između islamofobije i zločina. Jedino pravilnim i blagovremenim ukazivanjem na islamofobiju i borbom protiv islamofobije možemo spriječiti anti-muslimansku retoriku i djelovanje. S tim u vezi potrebno je mnogo više ulagati u edukaciju o islamu i o međusobnom dijalogu, te redovno, blagovremeno i sistematski reagovati na islamofobiju.