Nacionalni i državotvorni mitovi

Mit o srpskoj državi i naciji

Jedan od osnovnih tonova pisanja „Politike“ u povodu obilježavanja 600. godišnjice Kosovske bitke bilo je pozivanje na nekadašnje „zlatno doba“ srpske historije, vrijeme prije dolaska zla, prije dolaska Turaka/Osmanlija koji su predstavljeni kao sotonske sile, sile tame, njegoševski rečeno: prije dolaska „jata prokletoga kota“. Na svaki način se ističe veličina i značaj srednjovjekovne Nemanjićke Srbije, kao najstarije države, u odnosu na države ostalih južnoslavenskih naroda, ističe se i vjekovni ekvilibrij između srpske države i Pravoslavne crkve pa tako vladika Lavrentije izjavljuje: „dok su u srednjem veku u nekim evropskim zemljama vođeni krvavi ratovi između crkve i države koje su se borile za prevlast, kod Srba je postojala savršena harmonija između crkve i države.“ Izražavajući otvoreni nacionalizam, Politika u svom kosovskom „udarničkom zanosu“ ističe da: „historijski zakon nastajanja nacija iz prelaza feudalizma u kapitalizam ima, u srpskom slučaju svoj izuzetak“ pa tako „nacionalna svijest počinje da sazrijeva još u XIII vijeku Srbije Nemanjića pa kasnije i za Kosovskog boja.“ U pisanju „Politike“ presudnu ulogu u formiranju i očuvanju srpske nacije imala je Srpska pravoslavna crkva koja je Srbe uspjela da očuva i pod strašnim „turskim jarmom“. Autor članka „Značaj boja na Kosovu“ izjednačava naciju sa religijom, odnosno srpstvo sa pravoslavljem, identifikacionu odrednicu koja je drugim narodima, u prvom redu Bošnjacima uvijek osporavana.

Također, komunistički plan ateizacije vidno je napredovao, pa je tako jedno istraživanje religijske svijesti u Beogradu provedeno 1970. godine, pokazalo da većina ispitanika ima izrazito antireligijski stav, 87,5 % ispitanika nikada se nije molilo a 89,6 % nikada nije išla u crkvu.

Spašavanje religije

Potenciranje mitova o srpskoj srednjovjekovnoj državi, značaju Srpske pravoslavne crkve, kao i podilaženje srpskoj naciji direktno nam oslikava političko stanje u Jugoslaviji odnosno Srbiji krajem osamdesetih godina 20. stoljeća. Ciljano se ističe „vjekovna“ harmonija između crkve i države u novim političkim okolnostima u kojima komunističko rukovodstvo Srbije, predvođeno Slobodanom Miloševićem, stvara svojevrsan savez sa crkvom, koji je bio vidno narušen u prethodnim decenijama socijalističke Jugoslavije. Takva politika potvrđuje riječi Roberta Bele da„istorija modernih nacija pokazuje da segmentarna racionalna politika nije dovoljna“ i da „niko nije uspio da stvori i promjeni veliku naciju ukoliko se nije pozvao na njenu dušu (V. Perica).“  Tako se na Miloševićev rigidni politički populizam nadovezuju i crkveni dušebrižnici što će za posljedicu imati eksploziju radikalnog nacionalizma i šovinizma koji će svoj početak imati upravo na Kosovu. Srpska pravoslavna crkva imala je, također, koristi od navedenog saveza. U decenijama nakon Drugog svjetskog rata stavljena je na margine društvenih zbivanja socijalističke Jugoslavije. Također, komunistički plan ateizacije vidno je napredovao, pa je tako jedno istraživanje religijske svijesti u Beogradu provedeno 1970. godine, pokazalo da većina ispitanika ima izrazito antireligijski stav, 87,5 % ispitanika nikada se nije molilo a 89,6 % nikada nije išla u crkvu. U sljedećim decenijama ukupan broj vjernika u Jugoslaviji postepeno je opadao da bi najnižu tačku dosegao 1984. godine kada je iznosio 45%. U takvom stanju crkva je posegla za mitovima kao bitnom odrednicom svijesti i podsvijesti srpskog stanovništva kako bi obnovila svoj uticaj u sprezi sa komunističkom vlašću sa kojom je čitav period socijalizma bila u stalnom sukobu.