Ramazanski kviz 2022: Šestojanuarska diktatura i položaj Islamske zajednice u njoj

Uprava za vjerska pitanja Rijaseta Islamske zajednice (IZ) u Bosni i Hercegovini u saradnji sa Media centrom Islamske zajednice i ove godine organizira Ramazanski kviz "Vjera i domovina". Kviz će biti realiziaran na portalu Preporod.info, od 1.  do 30. aprila 2022. godine.

Tokom trajanja kviza na portalu Preporod.info i na zvaničnoj Facebook stranici ovog portala svakodnevno će u 14.00 sati biti objavljivano po jedno predavanje iz oblasti ahlaka, historije i bosanskog jezika. Pravo učešća imaju osobe svih uzrasta, iz Bosne i Hercegovine i dijaspore, a finalni test koji će sadržavati 90 pitanja bit će održan posljednjeg dana ramazana, odnosno 1. maja 2022. godine, 14.00 sati. Detljano upustvo dostupno ovdje.

ŠESTOJANUARSKA DIKTATURA I POLOŽAJ ISLAMSKE ZAJEDNICE U NJOJ

(Autor je Emir Uzunalić, profesor u Medresi "Osman-ef. Redžović" u Visokom)

Pojam Šestojanuarska diktatura odnosi se na monarhističku diktaturu koju je 6. januara 1929. godine u Kraljevini SHS uveo kralj Aleksandar I  Karađorđević. Ukinut je Vidovdanski ustav, raspuštena je Narodna skupština, zabranjen rad svih političkih stranaka, sindikata itd, zabranjeni politički skupovi, uvedena stroga cenzura a vjerske zajednice među kojima i Islamska zajednica dovedene su pod strogu kontrolu. Sva politčka moć koncentrirana je u kraljevim rukama.

U nastojanju da ostvari politički utjecaj na Bošnjake, šestojanuarski režim je pravac svog političkog djelovanja usmjerio preko Islamske vjerske zajednice (IVZ), ukidanjem njene autonomije i stvaranjem jedinstvene vjerske organizacije pod državnom kontrolom. Da bi se to ostvarilo, beogradski režim se oslanjao na bošnjačke političare koji su se već bili dokazali prosrpski orijentiranim. Na fonu takve politike, šestojanuarski režim je sistematski na sve značajnije pozicije u političkom i javnom životu postavljao Bošnjake, uglavnom radikalske orijentacije, a potiskujući sljedbenike zabranjene Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO).

Vlastodršci u Beogradu su očekivali da će uključivanjem u državne strukture vlasti bošnjačkih političarakoji nisu bili pristalice zabranjene JMO pridobiti bošnjačke mase za vladinu politiku. Promjena državne i nacionalne politike, do koje je došlo nakon izvršenog državnog udara januara 1929. godine, uvjetovala je i donošenje novog Zakona o Islamskoj vjerskoj zajednici, čijim rješenjima je redefiniran odnos između države i Islamske vjerske zajednice. Reorganizacija Islamske vjerske zajednice i njeno uključenje pod nadležnost Ministra pravde realizirano je Zakonom o Islamskoj vjerskoj zajednici, 31. 1. 1930. godine, čime je prestao važiti Statut za autonomnu upravu islamskih vjerskih i vakufsko-mearifskih poslova u Bosni i Hercegovini, na kojem se zasnivala autonomija Islamske vjerske zajednice, a koji je bio na snazi još od 15. aprila 1909. godine. Prema novom zakonu, svi muslimani u zemlji čine jednu samostalnu islamsku vjersku zajednicu pod reisu-l-ulemom kao vrhovnim vjerskim poglavarom sa sjedištem u Beogradu.

Uredbom o privremenoj organizaciji vlasti i poslova Islamske vjerske zajednice Kraljevine Jugoslavije od 5. februara 1930. godine, ministar pravde postaje najviša upravna vlast s pravom nadzora nad organima Islamske vjerske zajednice.

Navedenim zakonskim rješenjima odlučno se suprotstavio reis Džemaludin Čaušević, tražeći da se jednako tretiraju sve vjerske zajednice u Kraljevini Jugoslaviji, te da se vjerski i vakufski organi biraju, a ne da se postavljaju podobni režimski ljudi. On je tražio neprihvatanje ovog zakona, a u suprotnom svoje razrješenje dužnosti od strane kralja. Kralj nije prihvatio Čauševićeve prijedloge, već je sankcionirao zakon 31. januara 1930. godine. Njegovim ukazom od 26. februara 1930. godine, Čaušević je postavljen za reisu-l-ulemu Islamske vjerske zajednice Kraljevine Jugoslavije sa sjedištem u Beogradu. Međutim, reisu-l-ulema je do kraja ostao principijelan odbijajući stupanje na dužnost sve dotle dok se ne ukinu sve sporne odredbe. Povrijeđen kraljevim postupcima kao prema najobičnijem službeniku, Čaušević je 11. aprila 1930. godine zatražio penzionisanje, čak i po cijenu da ostane bez penzije. Tako se i desilo.

Na prijedlog Ministra pravde, kralj je 6. juna 1930. godine potpisao ukaz o njegovom konačnom penzionisanju. Time je velikosrpska politika uklonila Čauševića sa funkcije reisu-l-uleme i realizirala svoje planove o ukidanju autonomije Islamske vjerske zajednice.

Imenovanje Čauševićevog nasljednika na mjestu reisu-l-uleme obavljeno je po ubrzanom postupku. Naime, kraljevim ukazom od 12. juna 1930. godine za novog reisu-l-ulemu IVZ u Kraljevini Jugoslaviji imenovan je tuzlanski i banjalučki muftija Ibrahim ef. Maglajlić. Svečano ustoličenje novog reisu-luleme izvršeno je u Bajrakli-džamiji u Beogradu 31. oktobra 1930. godine, uz opsežne pripreme ovog događaja od strane vlasti, s obzirom da je Maglajlić podržavao oficijelnu politiku Beograda, a bio je i član Radikalne stranke.

Nepun mjesec nakon kraljevog ukaza o imenovanju novog reisu-l-uleme, nametnut je i novi Ustav Islamske vjerske zajednice, 9. jula 1930. godine, kojim je državi osigurana potpuna kontrola nad poslovima unutar IVZ. Relativno visok stepen autonomije Islamske vjerske zajednice u vjerskim i vakufsko-mearifskim poslovima garantiran Statutom iz 1909. godine znatno se suzio. Svi vjerski i vakufski organi su prema novim rješenjima imenovani, a ne birani, a u sve organe su uključeni predstavnici države, što je samo po sebi smanjivalo njenu autonomiju. Prema tome, država je dobila pravo vrhovnog nadzora nad upravljanjem imovinom ove vjerske zajednice.

(Preporod.info)