150 godina od protjerivanja muslimana iz Srbije

U novoformiranoj Kneževini Srbiji koja se uz pomoć velikih sila (Rusije, Francuske, Velike Britanije) teritorijalno širila nauštrb teritorija koji je većinski naseljen muslimanskim stanovništvom (Turcima, Bošnjacima i Albancima) dolazi do masovnih prisilnih protjerivanja muslimanskog stanovništva iz novopripojenih krajeva, kao i spaljivanja muslimanskih sela i gradskih četvrti.
Protjerivanje muslimana iz Srbije podrazumijevalo je kontinuirano prisilno iseljavanje i progon muslimana sa svojih vjekovnih ognjišta iz prekodrinskih nahija Zvorničkog i Smederevskog sandžaka, tj. tadašnje tek formirane Kneževine Srbije.
Konačno iseljavanje, tj. prisilno protjerivanje muslimana u Kneževini Srbiji, koja je još nominalno bila u sastavu Osmanskog carstva, dogodilo se 1867. godine. Ovo se činilo direktnim kampanjama istjerivanja stanovništva iz njihovih kuća, a vlada kneza Mihaila Obrenovića koji je slijedio politiku svoga oca Miloša Obrenovića, a koji je nastojao što prije iseliti sve muslimane iz Smederevskog sandžaka, je po dolasku na vlast u Srbiji 1860. godine vršila izrazitu agitaciju protiv Osmanskog carstva i muslimana uopće. Pod vladavinom kneza Mihaila Obrenovića izvršeno je potpuno etničko čišćenje područja današnje Srbije od muslimana.
Muslimansko stanovništvo je bukvalno nestalo iz Kneževine Srbije do 1867. godine, a sve je to proizišlo kao rezultat odredaba Protokola iz Kanlidže, zaključenog 4. septembra 1862. godine, kojim je predviđeno da se iz većih gradskih naselja i tvrđava koje su držali Osmanlije trajno isele muslimani raznog etničkog porijekla (Turci, Bošnjaci, Albanci, Lazi i dr.).
Kako je Osmansko carstvo u 19. vijeku bilo na svom zalasku, ono više nije imalo snage da sačuva svoj teritorij i većinsko muslimansko stanovništvo na njemu, pa je nemoćni sultan Abdu-l-Aziz 1867. godine donio ferman o predaji svih gradova sa većinskim muslimanskim stanovništvom: Beograda, Užica, Šapca, Kladova (Fetislam), Smedereva, Sokol Grada u srpske ruke. Oni muslimani koji su htjeli ostati morali su se odreći vjere ili su se morali pisati kao „cigani“. Ako su i to odbijali morali su napustiti Srbiju. Većina je morala pod prisilom otići sa svojih vijekovnih ognjišta. Iseljavane su čitave porodice iz sela i gradova koji su pripali novoformiranoj Kneževini Srbiji.
Protjerani muslimani naselili su se u Bosni, Novopazarskom sandžaku, Kosovu, Makedoniji, Albaniji i ostalim dijelovima Osmanskog carstva.
Na području Bosne i Hercegovine naseljavali su se u kasabe pored Drine i Save na području Zvorničkog sandžaka (Bijeljina, Brčko, Gračanica, Kladanj, Odžak, Srebrenica, Tuzla, Vlasenica i Zvornik). Zna se i da je na novom staništu u Bosni i Hercegovini osnovano šest kasaba: Kozluk, Gornja Azizija (Šamac), Donja Azizija (Orašje), Brezove Polje, Kostajnica i Orahovo.

Cijeli tekst u štampanom "Preporodu"