500 godina Sultan Sulejmanove džamije u Blagaju

Prvobitni izgled džamije u Blagaju, izgrađene na ime sultana Sulejmana 1520/21, godine još uvijek je nepoznat širim naučnim krugovima. Jedini opis toga kako je izgledala prije rekonstrukcije 1892. godine dao je Hamdija Kreševljaković ustvrdivši da je slična Carevoj džamiji u Sarajevu. On pretpostavlja mogućnost da je ove dvije džamije gradio isti majstor. Razloge njene devastacije i propadanja pred austrougarsku okupaciju Bosne i Hercegovine treba tražiti u opredjeljenju osmanskih vlasti da se, nakon otvorene oružane pobune 1875. godine, bave samo krupnim infrastrukturnim projektima, među kojima su, barem na području Hercegovine, bili i brojni projekti od značaja za pravoslavno i katoličko stanovništvo.

Džamija u Blagaju je impozantna građevina koja je i prvim i kasnijim izgledima plijenila pažnju prolaznika.

Kao i kod svake carske džamije njeni službenici (imam, hatib, muallim, mujezin) plaćani su iz prihoda države (iz taksi doprinosa stanovništva za izdržavanje bosanskog vezira i prikupljene džizje – glavarine.

Džamija je tokom vremena dobila svoje vakufe. Blagajski su vakifi svoju imovinu vakufili s ciljem njenog održavanja i funkcionisanja. U posjedu vakufa džamije 1922. godine se nalazila 21 parcela: harem, njive, bašče i zemljišta pod zgradama. Od odlaska osmanske uprave do svoje petstote godišnjice, džamija u Blagaju je popravljana desetak puta.

Prva obnova i potpuna rekonstrukcija kada je kupola srušena, a izgrađen osmostrešni krov sa unutrašnjom imitacijom kupole urađena je prema projektu austrijskog inžinjera Maksimilijana Davida. Bila je toliko propala i urušena da se u njoj, prema novinskim izvještajima, dvije godine nije moglo klanjati, jer su se bojali da će se srušiti tokom molitve.

(...)

Pod zaštitom države i granatama HVO-a

Temeljita popravka džamije izvršena je početkom šezdesetih godina XX stoljeća. Popravak fasade i adaptacija munare na Carevoj džamiji u Blagaju urađeni su u saradnji sa Zavodom za zaštitu spomenika kulture BiH, i agencijom ‘’Stari Grad’’ iz Mostara 1986. godine.

Uprkos činjenici da je Zemaljski zavod za zaštitu spomenika kulture i prirodnih rijetkosti Narodne republike Bosne i Hercegovine je 17.jula 1950. godine proglasio zaštićenim spomenikom džamija Sultan Sulejmana u Blagaju kod Mostara granatiranjem je teže oštećena od strane Hrvatskog vijeća odbrane 1993. godine.

Obnovljena je 1994. godine. Stari objekti abdesthane i gasulhane koji su se uz nju nalazili uslijed arhitektonske neusaglašenosti uklonjeni su 2015. godine. i umjesto njih, u desnom ćošku, izgrađen je novi objekat sa istim namjenama. Ovim rješenjem je cijeli kompleks počeo vraćati sjaj prvotnog arhitektonskog blještavila.

Džematlije su 2018. godine vlastitim sredstvima i uz pomoć Medžlisa IZ Mostar izgradili avlijski zid i lijepo uredili avliju. Od planiranih radova preostalo je još da izvrše rekonstrukciju munare.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika na sjednici održanoj od 20. do 26. januara 2004. godine, graditeljsku cjelinu Careve (Sultan Sulejmanove) džamije u Blagaju proglasila je nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine. Nacionalni spomenik se sastoji od džamije, harema uz džamiju i mekteba.