Historijska uloga Bošnjaka u oslobađanju Francuske: Komemoracija u Villefrancheu

Delegacija Rijaseta Islamske zajednice (IZ) u Bosni i Hercegovini, predvođena dr. Dževadom Šuškom, rukovodiocem Odjela za međunarodnu saradnju i bošnjačku dijasporu, Salih ef. Grabusom, glavnim imamom Oružanih snaga Bosne i Hercegovine, i Muhamedom Okićem, stručnim savjetnikom vojnog muftije pri Ministarstvu odbrane Bosne i Hercegovine, učestvovala je na komemoraciji povodom oslobađanja grada Villefranche-de-Rouergue od nacističke okupacije.

Na komemoraciji su također prisustvovali čelnici i aktivisti Islamske zajednice Bošnjaka u Francuskoj, prvenstveno iz džemata Lyon i Pariz. Program komemoracije organizira načelnik grada Villefranche, s kojim je Uprava za vanjske poslove i dijasporu Islamske zajednice uspostavila kontinuitet saradnje. Tom prilikom je dogovorena i posjeta Bosni i Hercegovini.

Salih ef. Grabus se obratio prisutnima u uniformi Oružanih snaga Bosne i Hercegovine, naglasivši historijski kontinuitet borbe Bošnjaka protiv nasilja i nepravde, što je utkano u razumijevanje i tumačenje islama u Bosni i Hercegovini.

S obzirom na to da su Bošnjaci 1943. godine vodili pobunu u Villefrancheu i značajno doprinijeli oslobađanju grada od nacističke okupacije, učešće Rijaseta Islamske zajednice na ovoj komemoraciji bilo je od izuzetnog značaja.

Za vrijeme Drugog svjetskog rata, u Villefrancheu se desio historijski važan događaj – pobuna koju su predvodili mobilizirani Bošnjaci iz Handžar divizije. Prema historijskim izvorima, Njemačka je 1943. godine osnovala SS diviziju koja je brojala oko 20.000 vojnika, među kojima su bili većinom Bošnjaci, potom Nijemci, Hrvati i Albanci. U julu 1943. godine, ta jedinica je poslana na obuku u Villefranche. Dana 17. septembra 1943. godine, pripadnici ove jedinice organizovali su pobunu tokom koje je ubijeno pet njemačkih oficira, dok je preko 250 pobunjenika odvedeno u koncentracione logore. Oni koji su uspjeli pobjeći, pridružili su se Francuskom pokretu otpora.

Ova pobuna ima poseban značaj za historiju Bošnjaka u Francuskoj i Drugog svjetskog rata uopšte. To je prva oružana pobuna unutar Waffen SS-a. Preostali vojnici koji su preživjeli pobunu prebačeni su u Njemačku, dok su Hrvati isključeni iz jedinice i predati njemačkoj policiji u Hrvatskoj. Grad Villefranche je, zahvaljujući ovoj pobuni, bio prvi grad u Francuskoj oslobođen od nacističke Njemačke. Taj događaj se od tada, svake godine 17. septembra, obilježava zajedno sa francuskim veteranima, te predstavnicima gradskih, pokrajinskih i državnih vlasti. U znak sjećanja na ovaj događaj podignut je spomenik, te spomen ploče na francuskom I bosanskom jeziku.

Tokom vremena, ovaj događaj je počeo biti svojatan od strane jugoslavenskih i hrvatskih vlasti, koji su ga interpretirali kao čin jugoslavenskog antifašističkog otpora. Zbog nedostatka osviještene bošnjačke dijaspore i slabije upućenosti u tokove historije, uloga Bošnjaka u oslobađanju prvog okupiranog grada u Francuskoj ostala je zanemarena.

Delegacije iz Jugoslavije dolazile su kako bi obilježile pobjedu nad fašizmom na mjestu "jugoslavenskih žrtava". Hrvati su događaj predstavljali kao "hrvatsku pobunu", a uspjeli su i da osiguraju naziv "Avenija Hrvata" u tom gradu, koja vodi ka "Livadi jugoslavenskih žrtava". Međutim, historičar Xavier Bougarel ukazuje na mnoštvo historijskih izvora koji otkrivaju da je pobunu inicirao i vodio Ferid Džanić, oficir porijeklom iz Bihaća. Džanić je sarađivao sa francuskim Pokretom otpora (Resistance française) i britanskom tajnom službom. Podoficir Lutfija Dizdarević također je imao značajnu ulogu u pobuni, zajedno sa drugim Bošnjacima. Imam te jedinice, Halim-ef. Malkoč, kasnije je osuđen na smrt i pogubljen od strane jugoslavenskih komunista. Na ulazu u spomen-park danas stoji natpis: "Memorijal bosanskih i hrvatskih žrtava."

Nakon što je postalo jasno da su Bošnjaci igrali ključnu ulogu u ovoj pobuni, od 2006. godine se na komemoracijama govori o "mladim Hrvatima i Bošnjacima" koji su dali svoj doprinos oslobađanju Francuske. Grad Bihać se pobratimio s Villefrancheom 2010. godine, a na komemoracijama su počeli učestvovati i Bošnjaci, uključujući članove džemata Islamske zajednice u Francuskoj.

Delegacija Rijaseta Islamske zajednice iskoristila je ovu priliku boravka u Francuskoj da posjeti džemat u Lyonu, gdje je održana tribina o važnosti očuvanja džemata i kulture pamćenja.

(Preporod.info)