Bosanska avlija i bašča
Piše: Mustafa Arslanović
Bosanci su gradili lahke i vedre kuće, okružene zelenilom i baščama. Osim masivne kamene konstrukcije u prizemlju, karakterizira ih kombinacija drveta i ćerpića pri gradnji, a pokrivene su četverovodnim krovovima s pokrovom od šindre ili ćeramide. Od ulice su odvajane visokim zidom ili tarabama. Zbog toga su prividno izgledale izolirano ali su se međusobno povezivale kroz bašče, tzv. komšipkama.
U urbanim sredinama kuće su obično građene izvan čaršija kao privrednog, upravnog i društvenog centra. Svaka kuća imala je svoju avliju i svoju bašču a u njima je bila visoka i niska vegetacija. Ta vegetacija bila je samo nastavak zasađenih visokih stabala pored vjerskih objekata, najčešće džamija ili zasađenih drvoreda uz riječne tokove ili jednostavno samonikle vegetacije koja se protezala od čaršija prema stambenim četvrtima, tj. mahalama. Na taj način izgledalo je kao da su te kuće samo ubačene u prirodni ambijent, čime se kroz spoj zelenila i same građevine kreirao human i ugodan ambijent za život.
U kuću se ulazilo kroz avlijsku kapiju, koja je bila neobojena, dakle s prirodnom bojom drveta, ukrašena kovanim željezom. Avlija je bila popločana kaldrmom, odnosno kamenim pločama ili riječnim oblutkom. Zauzimala je centralno mjesto u okviru stambenog kompleksa. Svojim položajem i funkcijom predstavljala je nastavak kuće, jer se tokom ljeta veliki dio dnevnih aktivnosti porodice odvijao u avliji. Njena veličina u prvom redu zavisila je od imovinskog stanja vlasnika. Geometrijski je gotovo uvijek bila pravilna, odnosno pravougaona ali pak svaka jedinstvena i neponovljiva jer je bila odraz inventivnosti domaćice i njenih kćeri. Avlija kao veza s javnim životom, tj. ulicom, imala je značajnu ulogu i u unutrašnjoj komunikaciji. S unutrašnjim prostorijama bila je povezana preko hajata (poluotvorenog predsoblja), iz kojeg je vodilo jednokrako stepenište na sprat (ukoliko je postojao) a koji je također bio veza s baščama. Bosanska kuća je uvijek krečena u bijelo i unutra i vani. Pored dominantne bijele boje, tu su još prirodna boja drveta, koja se često koristila u gradnji kuća, zatim sivkasta boja kaldrme te zelena boja ukrasnih grmova, najčešće šimšira. Na podlozi od ovih boja najbolje se ističu cvjetovi crvene boje u raznim nijansama, zbog čega je ova boja omiljena.
