Pljevlja: Bukovica, savršeni zločin

Izvještaj "Bukovica - savršeni zločin" dio je edicije biltena: Montenegrin magnum crimen, objavljen u okviru projekta "Zajedno za progres u pregovaračkim poglavljima 23 i 24", kojeg je pripremila NF Građanska alijansa (GA). Cilj ovog biltena jeste da se javnost i donosioci odluka dodatno upoznaju sa svim bitnim činjenicama koje su vezane za ratne zločine na teritoriji Bukovice, koji su se dogodili u periodu od 1992. do 1995. godine, na koji način su crnogorske pravosudne institucije procesuirale ovaj zločin i kakav je ishod tog procesa.

Zločin nad Bošnjacima Bukovice, seoskog područja od 37 sela na zapadnom dijelu opštine Pljevlja, u kontinuitetu traje gotovo stotinu godina. Ovo naselje je tokom 20. vijeka više puta bilo meta etničkog čišćenja, od Prvog i Drugog svjetskog rata, pa sve do ratova devedesetih godina, prilikom raspada SFRJ.

Stradanje stanovnika Bukovice tokom Prvog svjetskog rata gotovo da i nije dokumentovano. Žrtve iz Drugog svjetskog rata popisane su u knjizi Vladimira Dedijera i Antuna Miletića. Kako se navodi, četničke jedinice popalile su u februaru 1943. godine bukovička sela, pobivši oko 570 staraca, žena i djece.

Za razliku od zločina iz prethodnih ratova zločini iz devedesetih godina su dokumentovani, ali je odnos države i nadležnih institucija u procesuiranju ratnih zločina bio pasivan i bez odlučnosti da se pred lice pravde izvedu svi odgovorni.

Zločini u Pljevljima i Bukovici

Početkom rata devedesetih godina, ratna atmosfera osjećala se na prostoru Bosne i Hercegovine i u nekim pograničnim mjestima u Crnoj Gori. Takav slučaj bio je i sa Pljevljima.

- Zbog situacije u Pljevljima svojevremeno je zasijedao i Vrhovni Savjet Odbrane (VSO) SRJ u vidu V sjednice VSO, koja je održana 7. avgusta 1992. godine, kojoj su prisustvovali Momir Bulatović, predsjednik Crne Gore i Milo Đukanović, predsjednik Vlade Crne Gore - navedeno je.

Tog ljeta po Pljevljima su bile prisutne razne paravojne formacije. Početkom avgusta blokirale su policijsku stanicu i sve vitalne objekte u gradu. Bacane su bombe na muslimanske radnje i vozila, a zabilježeno je oko 30 bombaških napada. Samo u toku jedne noći zapaljen je kompleks od sedam zanatskih radnji, čiji su vlasnici bili muslimani.

Tokom 1992. godine na autobuskoj stanici u Pljevljima rezervisti su ubili mladu ženu muslimanku dok je čekala autobus sa malim djetetom u naručju.

Pucano je iz zasjede na kombi vozilo Jasmina Pelidije, koji je prevozio radnike na posao, pri čemu ranjeni vozač Pelidija i nekoliko putnika. Tokom jedne noći ranjena je djevojka iz automatske puške u dvorištu svoje tetke, kada joj je došla u posjetu, pošto je u dvorištu naišla na zasjedu tri vojnika. 

Dana 7. januara, na Božić, specijalci koji su bili smješteni u hotelu "Pljevlja" pucali su iz automatskog oružja na minaret Husein-pašine džamije u Pljevljima. 

Na osnovu informacija koje su dostavljene istraživačima GA, muslimane koji su bili iz Čajniča, a koji su se nalazili na liječenju u pljevaljskoj bolnici, odvodili su pripadnici Vojske Republike Srpske (VRS) u Čajniče i tamo su ubijani.

U ljeto 1992. je iz bolnice odveden penzioner Zijad Velić, a ubijen je na Mostini kod Čajniča. Ekshumiran je iz masovne grobnice Mostina i identifikovan među 130 žrtava. Pripadnici VRS su ga prepoznali kada su dovodili ranjene vojnike u pljevaljsku bolnicu.

Sandal Ibrahim, zemljoradnik iz sela Kunovo (BiH) koje je nekoliko kilometara udaljeno od Bukovice, prebjegao u Bukovicu kada mu je kuća zapaljena. On se prijavio crnogorskoj policiji na terenu, smatrajući da će na taj način biti zaštićen, međutim, oni su ga predali vojsci RS. Ubijen je u Foči.

Dolaskom Vojske Jugoslavije (VJ) i policije Crne Gore na prostor Bukovice počele su i nevolje muslimanskog stanovništva. Dana 15. februara 1993. godine grupa od deset do dvadeset uniformisanih lica kidnapovala je Ramizu Bungur iz sela Kruševci i cijelu njenu porodicu: snahu Zlatiju sa dvoje maloljetne djece, jedno od dvije i po godine i jedno od osam mjeseci i sina Mamka starog 14 godina i odvela ih u zatvor u Čajniče, gdje su proveli tri i po mjeseca. Nakon toga, razmijenjeni su za srpske borce u Goraždu. 

Druga otmica iz sela Ravni desila se 16. februara 1993. godine. Grupa od oko dvadesetak vojnika RS upala je u selo i kidnapovala šest lica sa prezimenom Bungur (Osman, Almasa, Sevda, Vezira, Lamka i Devla). Tom prilikom ubijen je Latif Bungur, rođen 1905. godine, koji zbog starosti nije mogao da ide sa ostalom grupom.

Ni seoska groblja u to vrijeme nisu mogla ostati mirna, pucalo se po nadgrobnim spomenicima. Zapaljena je i džamija u selu Planjsko 19. aprila 1993 godine. Nikada nije pokretana istraga povodom uništavanja ove džamije.

Epilog događaja u Bukovici u periodu od 1992. do 1995. godine je sljedeći: ubijeno je šest osoba, 11 osoba bilo je kidnapovano i odvedeno u zatvor u Čajniče, kao posljedicu torture samoubistvo su izvršile dvije osobe, gotovo svo muško stanovništvo više puta je pretučeno, zapaljeno je najmanje osam kuća, a sva pokretna imovina opljačkana je, kuće devastirane i uništene. Raseljeno je oko 125 porodica sa 330 članova.

Nakon svih ovih događaja i atmosfere straha, većina muslimanskog stanovništva pobjegla je iz Bukovice. 

Bez odlučnosti da se kazne zločinci

Iako su mediji i nevladine organizacije ukazivali i iznosili navode o brojnim zločinima u Bukovici i Pljevljima, iako su tražili utvrđivanje odgovornosti, iako je država preuzela odgovornost za povratak raseljenih i posredno istakla svoju odgovornost prema ovom slučaju, individualna ili objektivna odgovornost ipak nije utvrđena. 

Na otpočinjanje istraga ovih zločina dugo se čekalo, a kada su istrage počele, vodile su se sporo i sa očiglednim propustima. 

Sudskim postupcima obuhvaćeni su samo neposredni izvršioci. Tužilaštvo nije postavilo pitanje komandne odgovornosti koje prije svega podrazumijeva odgovornost nadređenih, jer nisu ništa učinili da spriječe zločine za koje su kao nadređeni morali znati. 

Istrage i sudski postupci koji su vođeni nisu obuhvatili odgovorne ni po komandnoj liniji, kao ni nalogodavce tih zločina.

Povratak kao nastavak zločina nad Bošnjacima

Proces realizacije projekta protjeranih Bukovičana ne doprinosi povratku, jer prije svega nije definisan program održivog povratka, nisu razvijeni programi podsticaja za povratak, nema ekonomske podrške, što je uz političku korupciju dovelo do veoma malog broja onih koji su se vratili.

Predstavnici Bošnjaka iz Bukovice smatraju da se projektom povratka dovršava zločin nad Bošnjacima Bukovice koji u kontinuitetu traje gotovo stotinu godina, a stav temelje na činjenici da način na koji je realizovan Vladin projekat uz veliko finansijsko ulaganje nije postigao željene rezultate.  

Kuće koje su izgrađene za povratnike nisu kvalitetno izgrađene, prilikom gradnje događali su se brojni propusti, a putna infrastruktura je u veoma lošem stanju.

Na  biltenu  o zločinu u Bukovici radili su alumnisti Škola  političkih  studija, a po metodologiji koju je GA razvila u višegodišnjem istraživanju kršenja ljudskih prava. 

U radu su koristili istraživanje na terenu, pregled ranije objavljenih izvještaja domaćih i međunarodnih institucija i organizacija i sudske presude. Projekat se realizuje uz podršku ambasade Kraljevine Norveške i Balkanskog fonda za demokratiju Njemačkog Maršalovog fonda Sjedinjenih Američkih Država.

(Preporod.info)