Otkad datira mevlud u BiH i načini proslave

I kod bosanskohercegovačkih muslimana običaj proslavljanja mevluda ostao je sve do danas na dostojnoj visini. Zašao je u svako muslimansko mjesto pa i zabačenije selo. Slavi se po džamijama, a i po privatnim kućama. Drži se, da se mevlud kod nas počeo proslavljati tek od skorijeg vremena. Ali, iz sigurnih historijskih izvora saznajemo, da se taj običaj dosta rano udomaćio u našim krajevima. Spominje se još 1531. godine (u Gazi Husrev-begovoj vakufnami za njegovu džamiju, imaret i hanikah). Vjerovatno je, da je taj običaj u ovim krajevima postojao još i ranije, ali smo u skoro potpunoj oskudici turskih isprava iz toga vremena da bi mogli potvrditi tu pretpostavku. Zna se, da se mevlud u XVI. stoljeću, osim u Gazi Husrev-begovoj džamiji u Sarajevu, učio još u Ferhad-pašinoj u Banjoj Luci i Karađoz-begovoj u Mostaru. Kasnijih vremena, osobito u XIX. stoljeću, proslavljanje mevluda u Bosni i Hercegovini uzima naročit mah, a danas je taj običaj zašao u svako muslimansko mjesto, pa i zabačenije selo.

Način proslave mevluda

Proslavljanje Alejhi-s-selamova rođendana u islamskom svijetu vrši se na više načina: priređivanjem raznih veselja, pomaganjem sirotinje i čineći slična dobra djela. Ali je najpoznatiji način, kako u islamskom svijetu, tako i kod nas, učenje mevluda, tj. knjige o Alejhi-s-selamovu rođenju i životu. Kod nas je to i glavna tačka proslave. Učenje mevluda priređivalo se obično danju, tj. 12. rebiu-l-evvela, ali kako taj dan po arapskom kalendaru počinje noću prethodnog dana, to se učio često i te večeri. Mnogi priređivači mevludskih svečanosti odstupaju od dana Alejhi-s-selamova rođenja, pa mevlud proslavljuju i drugim prilikama, naročito uz ramazanske dane. Mevlud se kod nas učio po džamijama, u nekim mjestima po musallama, a i u tekijama. Zna se, da se u Sarajevu mevlud učio u Begovoj, Kadi Bali efendijinoj, Timurhanovoj i još nekim džamijama, te Gazilerskoj tekiji što stajaše prema današnjoj Ali-pašinoj džamiji, i tekiji Hadži Sinanovoj (Kaderijskoj), u vrhu današnjih Sagrdžija.

Običaj je da se učesnici na mevludskoj svečanosti počaste šerbetom (slatki napitak), a po nekim mjestima i šećerom. Zna se, da se u XVI. stoljeću, pored šerbeta, učesnicima mevluda u nekim mjestima dijelilo i jelo.

Dolazak mevluda po gradovima bi se najavljivao pucanjem topova. Službeni list bosanskog vilajeta „Bosna“ od 14. juna 1870. godine donosi vijest da je uoči mevluda u Sarajevu pet puta pucao top s gradske tvrđave, a uvečer da su sve džamije bile osvijetljene.

U Sarajevu se glavna mevludska svečanost obavljala u Begovoj džamiji. Njoj su prisustvovali, pored običnog svijeta, i svi činovnici i službenici. Iza proučenog mevluda činovnici su, i stariji i mlađi, od polovice XIX. stoljeća, išli valiji na čestitanje praznika.